Cumhurbaşkanı Erdoğan, İranlı mevkidaşı Reisi ve Rusya önderi Putin’in bir ortaya geldiği Tahran’daki üçlü tepenin en kritik gündem başlıklarından biri de Türkiye’nin hudut ötesi operasyonu oldu. Erdoğan görüşmeler öncesi “Terör odaklarını Suriye’den atmakta kararlıyız” dedi. Tepe sonundaki ortak bildiride de ‘Üç ülke hudut ötesi hücumlara karşı durma ve terörün her biçimiyle çabada kararlı’ tabiri kullanıldı.
ORTAK AÇIKLAMANIN 7’NCİ HUSUSUNDA TÜRKİYE’YE ‘İDLİB’DEN ÇIK’ MESAJI
Ortak bildirideki tutum önderlerin açıklamasına yansımadı. Suriye’de siyasi tahlile vurgu yapan Putin, dışarıdan müdahaleye karşı çıktı. Reisi de “Sınırların ihlali terörle uğraşa yardımcı olmadı” dedi. Bildiride İdlib unsuru de dikkat çekti. ‘Sahada sükunetin sağlanması için İdlib’le ilgili bütün mutabakatların tam olarak uygulanması gerektiğinin altını çizildi’ sözü Türkiye’ye yönelik bildiri olarak yorumlandı.
ÜÇLÜ TEPEDEN OPERASYONA ONAY ÇIKMADI
Erdoğan, Reisi ve Putin’in Türkiye’nin telaşlarına dair sözleri için “Buna müteşekkirim, lakin yalnızca kelamlar yaralara derman olmuyor” diyerek İran ve Rusya’dan terörle gayrette dayanak istedi. Tahran’dan “Suriye’nin kuzeyine askeri atak teröristlere yarar sağlar” çıkışı geldi. Moskova da siyasi tahlil vurgusu yaptı. Teröre kınama kağıt üzerinde kaldı.
Tahran’da Cumhurbaşkanı Erdoğan, İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in iştirakiyle üçlü tepe düzenledi. Ankara’nın mayıs ayından bu yana gündeme getirdiği Suriye’ye beşinci hudut ötesi harekâta ait bu ülkelerin olumsuz yaklaşımı dikkat çekti. Erdoğan, birinci olarak 23 Mayıs’ta Tel Rıfat ve Menbiç’i işaret ederek 30 km derinliğindeki inançlı bölgelerin sağlanacağını duyurdu. Cumhurbaşkanı, hazırlıkların tamamlanmasıyla operasyonun başlayacağını birçok sefer söz etse de ABD, İran, Rusya ve Şam rejimi harekâta karşı çıktı. Son olarak Tahran’daki tepede Putin ve Reisi’nin kelamları ile ortak açıklamadaki kimi tabirler dikkat çekti. Dün İran’ı ziyaret eden Suriye Dışişleri Bakanı Faysal Mikdat da “Türkiye’nin Suriye topraklarına yönelik her türlü müdahalesini ve inançlı bölge için bu teşebbüslerini reddediyoruz” dedi.
Erdoğan ile görüşen Reisi, Türkiye ile İran ortasında güvenlik alanındaki iş birliğinin çok değerli olduğunu belirterek iki ülkenin de Suriye’nin toprak bütünlüğünün korunması konusunda hemfikir olduğunu söyledi. İran başkanı Ayetullah Ali Hamaney de “Suriye’nin toprak bütünlüğünü korumak çok kıymetli. Suriye’nin kuzeyine yapılacak rastgele bir askeri akın mutlaka Türkiye, Suriye ile birlikte tüm bölgeye ziyan verecek ve teröristlere yarar sağlayacaktır” savında bulundu. Türkiye’nin güvenliğini İran’ın güvenliği olarak kabul ettiklerini söz eden Hamaney “Siz de Suriye’nin güvenliğini kendi güvenliğiniz olarak görüyorsunuz. Suriye ile ilgili meseleler müzakere yoluyla çözülmeli ve İran, Türkiye, Suriye ve Rusya bu sıkıntıları diyalogla sonuçlandırmalıdır” dedi. Türkiye-İran Yüksek Seviyeli İşbirliği Kurulu 7. Toplantısı’nın akabinde yayımlanan ortak bildiride tarafların ikili ve bölgesel seviyede, terörün her çeşidine ve biçimine karşı güçlü siyasi iradelerini söz ettiği vurgulandı. İki ülke, tüm biçimleri ve tezahürleriyle terörizmi kınadı.
Erdoğan ise Astana Formatında Yedinci Üçlü Tepe Toplantısı öncesinde şunları söyledi: “Terör örgütleri ile gayretimiz, nerede ve kimler tarafından desteklendiğine bakılmaksızın her daim sürecektir. Ulusal güvenliğimize kasteden şer odaklarını Suriye’den söküp atmakta kararlıyız. Astana garantörleri olarak, Rusya Federasyonu ve İran’dan beklentimiz bu gayrette Türkiye’ye takviye olmalarıdır. Bölücü terör örgütü işgal ettiği topraklardan büsbütün sökülüp atılmalı. Bu terör örgütü, bölücü gündemini ilerletirken, ataklarını sürdürürken, Türkiye’nin kayıtsız ve hareketsiz kalmasını beklemek mümkün değildir. Siz bedelli dostlarımızdan Türkiye’nin güvenlik telaşlarını anladığınıza dair sözler duyuyorum. Buna müteşekkirim, lakin yalnızca kelamlar yaralara derman olmuyor. PKK, YPG, PYD ögelerinin hududumuzdan en az 30 kilometre öteye büsbütün çekilmesi, vaktinde yapılan mutabakatların bir gereğidir. Fakat, bu hala gerçekleşmemiştir. Tel Rıfat ve Münbiç, terör yatağı haline dönüşmüştür. Terör örgütünün sığındığı bu limanları temizlemenin vakti esasen çoktan gelmiştir. Astana ortaklarımızdan beklentimiz, Suriye’de istikrarın sağlanmasına yönelik uğraşlarımıza samimi dayanak vermeleridir.”
Üç ülkenin ortak açıklamasında ise Suriye’nin çeşitli bölgelerindeki terör örgütlerinin ve bunlarla iltisaklı farklı isimler altındaki kümelerden gayrimeşru özyönetim teşebbüslerine, ülkedeki insani durumdan Suriyelilere yardımların artırılması davetine kadar çeşitli hususlarda bildirilere yer verildi. Önderlerin, terörün her tıp ve biçimiyle uğraş etmek emeliyle birlikte çalışmaya devam etme kararlılıklarını lisana getirdikleri aktarılan açıklamada, şu sözler yer aldı: “Devlet liderleri, sivil tesisleri maksat alan ve saf can kayıplarına neden olan akınlar da dahil olmak üzere, Suriye’nin çeşitli bölgelerindeki terör örgütlerinin ve bunlarla iltisaklı farklı isimler altındaki kümelerin artan varlık ve faaliyetlerini kınamışlardır. Suriye’nin kuzeyi ile ilgili tüm düzenlemelerin eksiksiz bir halde uygulanması gerektiğinin altını çizmişlerdir. Gayrimeşru özyönetim teşebbüsleri dahil olmak üzere, terörle çaba kisvesi altında alanda yeni gerçeklikler yaratılmasına dair her türlü teşebbüsü reddetmişler ve Suriye’nin egemenliğinin ve toprak bütünlüğünün yanı sıra komşu ülkelerin ulusal güvenliğini tehdit eden hudut ötesi taarruzlar ve sızmalar dahil olmak üzere ayrılıkçı gündemlere karşı durma kararlılıklarını vurgulamışlardır.” Önderlerin, Suriye’nin kuzeyindeki durumu ele aldıkları, bu bölgede kalıcı güvenlik ile istikrarın lakin ülkenin egemenliği ve toprak bütünlüğünün koruması temelinde sağlanabileceği konusunun vurgulandığı, bu istikametteki eforlarını koordine etme konusunda mutabık kaldıkları belirtilen açıklamada İdlib hakkında şu sözler yer aldı: “Devlet liderleri İdlib Gerginliği Azaltma Bölgesi’ndeki durumu detaylarıyla ele almışlar ve alanda sükunetin sağlanması için İdlib’le ilgili bütün mutabakatların tam olarak uygulanması gerektiğinin altını çizmişlerdir.”
Erdoğan toplantının akabinde da “Terör örgütleriyle gayretimiz, nerede ve kimler tarafından desteklendiğine bakılmaksızın her daim sürecektir. Ulusal güvenliğimize kasteden şer odaklarını Suriye’den söküp atmakta kararlıyız. Astana garantörleri olarak, Rusya Federasyonu ve İran’dan beklentimiz bu uğraşta Türkiye’ye dayanak olmalarıdır” dedi.
Reisi ise “Amerikalıların Fırat’ın doğusundaki varlığı kabul edilebilir değil ve onların buraları terk etmesi gerekiyor” diye konuştu. Reisi “Suriye’nin topraklarının her noktasının Suriye’nin legal hükümetinin kontrolüne ve denetimi altına girmesi gerekiyor. Suriye’nin egemenliğini ihlal edecek rastgele bir teşebbüsten katiyen kaçınılması gerektiğini vurguladık” tabirlerini kullandı.
Putin de “Kabul ettiğimiz ortak bildiride, Rusya, İran ve Türkiye olarak Suriye’de sürdürülebilir ve yaşanabilir bir dönüşüm sağlanabilmesi için kararlı olduğumuzu teyit ettik. Suriye krizinin yalnızca ve yalnızca siyasi ve diplomatik usullerle çözülebileceği konusunda üç ülke de hemfikir” dedi. Dışardan bir reçete yahut model empoze etmeden Suriye’nin geleceğini Suriyelilerin kendisinin belirlemesi gerektiğini vurgulayan Putin, Fırat’ın doğusuna işaret ederek “Orada birtakım Batılı ülkelerin dayanağıyla Suriye’nin toprak bütünlüğüne muhalif olarak yasa dışı yabancı askeri bulundurma ve tutma eforları var. Orada bölücülüğü kışkırtma eforları var. Bize nazaran, Fırat’ın doğusundaki bölge, Suriye hükümetinin denetiminde olmalıdır” tabirlerini kullandı.
DÜŞÜNCELERİMİZİN BİREBİR OLMADIĞINI GÖRMÜŞSÜNÜZDÜR
Erdoğan İran dönüşü uçakta konuştu. Üçlü tepeyi, Suriye alanını ve F-16 sorununu kıymetlendirdi.
> Ortak basın toplantısında da görmüşsünüzdür, üçümüzün de niyetleri herhalde tıpkı değildi. Farklı niyetler ortaya koyduğumuz çok açık net ortadaydı. Kimi yerlerde farklılıklar olsa bile terörle gayret konusunda bir kez bir birliktelik var. Terörle ilgili hususta da PKK/PYD/YPG terör örgütlerine karşı ister istemez birleşiyoruz. Kaldı ki esasen bu rejime de en çok ziyanı veren sorun. Şu anda terör örgütü, Fırat’ın doğusunda bilhassa petrol kuyularını emiyor, sömürüyor; ondan sonra rejime de satıyor. Bu türlü bir durum var.
> Yeni bir harekât konusu ulusal güvenlik kaygılarımız giderilmediği sürece gündemimizde yer almaya devam edecek. Amerika’nın oradaki elemanları terör örgütü mensuplarına eğitim yaptırıyor. Bu eğitim esnasında rejimin bayrağını da orada bunlar dalgalandırıyorlar. Niye? Güya aldatacak ya… Aldatabilirse… Yaptıkları iş, orada Türk askerine karşı bir terörist aksiyona girmek. Burada da kalkıp rejimin bayrağını orada dalgalandırmakla sanki Türk ordusunu aldatır mıyız diye düşünüyorlar. Bunu yemezler.
> Suriye’nin toprak bütünlüğü noktasında Türkiye’nin rastgele bir kederi yok. Amerika şu anda bir sefer Fırat’ın doğusunu terk etmek durumunda. Astana sürecinden çıkan tespit bu. Diyorlar ki, Fırat’ın doğusundan Amerika askerini çeksin. Artık buradan çıkacak bir sonuç Türkiye’nin de beklentisidir. Zira oradaki terör örgütlerini besleyen Amerika. Amerika terör örgütlerini beslediğine nazaran, biz de bu terör örgütleriyle gayret ettiğimize nazaran, oradan çekildiği anda yahut bu terör örgütlerini beslemediği takdirde bizim işimiz kolaylaşacaktır.
> (F-16) Bu mevzuları görüştüğümüzde Biden, bize bu türlü bir Yunanistan koşulu filan koymadı. F-16’lar konusunda ‘Ben elimden gelen bütün uğraşı göstereceğim’ dedi. Maalesef şu anda Temsilciler Meclisinde az da olsa bu işe muhalefet edenler var. Mevcut gelişmelere baktığımızda aslında bu türlü bir şart problemi bana nazaran bizi bağlayıcı bir şart değil. Kâfi ki onlar F16’larla ilgili bizim teklifimize evet desinler, bize sıfır F16’ları versinler. Zati elimizdekilerin bakım tamiratını biz şu anda yapabilecek güçteyiz.
‘PUTİN KENDİ İLACININ TADINA BAKTI’
Putin, Ukrayna tahıllarının çıkarılmasına yardımcı olmak için Rus tahılları üzerindeki kısıtlamaların kaldırılmasını kaide koştuklarına dikkati çekerek bu yılın sonunda 50 milyon ton tahıl ihracatına hazır olduklarını söyledi, Erdoğan’a teşekkür etti. Beyaz Saray da Erdoğan’ın gayretlerinin memnuniyetle karşılandığını kaydetti. Öte yandan Erdoğan ve Putin ortasındaki ikili görüşme öncesi Rus önderin beklediği anlar gündem oldu. Toplantı saatinde kameraların karşısına geçen Putin, 50 saniye Erdoğan’ı beklemek zorunda kaldı. Bu durum akıllara 2020’de Moskova’da yaşananları getirdi. The Guardian “Putin tek başına Erdoğan’ı beklerken kameralar ona odaklandı. Olağanda bu hareketi Putin öteki önderlere yapardı” derken The Sun gazetesi de “Acıtan bekleyiş: Erdoğan’ı 48 saniye bekleyen Putin’in ağzı yüzü hal değiştirdi, rahatsız hareketlerle bacağını oynattı” tabirlerine yer verdi. Reuters Putin’in sabırsız ve gergin hareketlerine işaret etti. Daily Mirror da “Putin, Erdoğan tarafından bekletilerek kendi ilacının tadına baktı” yorumunda bulundu.